Savkari Kayda: बाप गेल्या वर्षी सावकाराच्या कर्जाला कंटाळून गेला… मी मात्र ठरवलं, या जाळ्यात पुन्हा नाही अडकायचं.” हे शब्द आहेत माझ्या शेजारच्या गावात राहणाऱ्या एका तरुण शेतकऱ्याचे – आणि हे दु:ख फार नवीन नाही. महाराष्ट्रात अजूनही हजारो शेतकरी आज सावकारांच्या विळख्यात अडकलेले आहेत.
का अडकतो शेतकरी सावकाराच्या जाळ्यात?
शेती करणाऱ्या माणसाला कधी पैशाची गरज पडेल सांगता येत नाही – पेरणीसाठी बियाणं घ्यायचं असेल, घरात लग्न असेल, किंवा मुलीचा डोहाळे जेवण असो – सगळं काही पैशावर चालतं. आणि अशा वेळी जर बँकेत गेला तर ‘कागद द्या’, ‘सातबारा द्या’, ‘गावकऱ्याची हमी द्या’, अशी बरीचशी गुंतागुंत. आणि वर अर्ज केल्यावर महिनाभर वाट पाहा.
शेतीमध्ये वेळेवर काही केलं नाही, की संपूर्ण हंगाम हातून जातो. त्यामुळे शेवटी शेतकरी काय करतो? गावातल्या सावकाराकडे जातो – आणि इथूनच सुरू होतो दु:खाचा खेळ.
सावकारांचे जाळे आणि पिळवणूक
सावकार सुरुवातीला प्रेमाने पैसे देतो, पण नंतर व्याज वाढवत जातो. काही महिन्यांत मूळ रक्कम दुप्पट होते, मग शेतजमीन तारण, बैल विक्री, शेवटी मानसिक त्रास. कित्येकांनी तर जीव दिला.
पण हे सगळं थांबवण्यासाठी सरकारने एक महत्वाचा कायदा आणला आहे – ‘महाराष्ट्र सावकारी नियंत्रण अधिनियम 2014’
काय म्हणतो सावकारी कायदा?
- बिनपरवाना सावकारी गुन्हा आहे:
राज्य शासनाची परवानगी घेतल्याशिवाय कोणीही सावकारी करू शकत नाही.
परवाना नसेल, तर त्यांच्याकडून कर्ज घेणं धोक्याचं आहे. - तुमचं घर, शेत सावकाराच्या नावावर जाणार नाही:
कर्ज न फेडल्यास सावकार तुमची मालमत्ता स्वतःच्या नावावर करून घेऊ शकत नाही. - दमदाटी, मारहाणीला शिक्षा:
सावकार जर कर्ज वसुलीसाठी धमकी, शिवीगाळ, दमदाटी, किंवा मारहाण करत असेल तर त्याच्यावर गुन्हा दाखल होतो. - सूचना फलक लावणे बंधनकारक:
प्रत्येक परवानाधारक सावकाराने आपल्या कार्यालयाच्या समोर स्पष्टपणे फलक लावलेला असावा, ज्यात त्याचे नाव, परवाना क्रमांक, आणि सरकारने ठरवलेला व्याजदर नमूद असतो. - जास्तीचे व्याज वसूल करता येत नाही:
सरकारने ठरवलेला व्याजदर हेच जास्तीत जास्त व्याज आहे – त्यापेक्षा अधिक व्याज मागणं बेकायदेशीर आहे.
शेतकऱ्यांना काय करायला हवं?
- कधीही कर्ज घ्यायचं झालं, तर पहिल्यांदा सावकाराकडे परवाना आहे का हे तपासा.
- सूचना फलक आहे का, त्यावर माहिती स्पष्टपणे दिली आहे का हे पहा.
- जास्तीचं व्याज मागितलं गेलं तर जिल्हा निबंधक कार्यालयात तक्रार द्या.
- गावातील लोकांनी एकत्र येऊन अशा सावकारांविरोधात आवाज उठवला तरच बदल होईल.
शेवटी एक गोष्ट…
कायद्याचा उपयोग होतो, जेव्हा शेतकरी सजग होतो. आपल्याला आपला हक्क माहिती असला पाहिजे. शेतजमीन आपली असते, मेहनत आपली असते – मग आपली इज्जत आणि पैसा कोणाच्या दयेवर का टाकायचा?
या लेखाचा उद्देश हाच आहे – शेतकऱ्यांनी सावकारांच्या जाळ्यात न अडकता कायद्याचा आधार घ्यावा. सरकारने रक्षणासाठी कायदे दिले आहेत – फक्त आपल्याला त्यांची माहिती असणं गरजेचं आहे.